سالک یک بیماری پوستی مشترک بین انسان و حیوان از جمله جوندگان است که از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل به هنگام تغذیه خون بیمار به انسان سالم منتقل می شود.
علائم سالک :
زخم های متعدد یا بعلت گزش یا در بیشتر موارد بعلت خاراندن زخم و انتقال انگل به قسمت های سالم پوست بروز می کند.
زخم های سالک به شکل های متفاوت ، از جمله شکل خشک (نوع شهری ) و شکل مرطوب ( نوع روستایی ) بروز می کند.
در تمام شکلهای زخم ، پس از ورود انگل به درون پوست از طریق نیش پشه خاکی ، ا بتدا برآمدگی کوچک و قرمز رنگی ظاهر می شود.
در نوع خشک ، زخم مرطوب ایجاد نمی شود . اما در شکل مرطوب ، وسط ضایعه زخم شده و حاشیه پیشرفت می کند.
زخم های مرطوب بین شش تا نه ماه و زخم های خشک حدود یک سال ( سالک یعنی کمتر از یکسال ) دوام یافته، پس از آن بهبود می یابد و جای آن به صورت جوش گاه فرو رفته و پایدار برای تمام عمر باقی می ماند که ممکن است به زیبایی فرد نیز لطمه بزند.
در بیشتر موارد ، عفونت های ثانویه باکتریایی و قارچی باعث تشدید علائم و دوام بیشتر زخم می شود.
عامل سالک :
عامل سالک انگل تک یاخته ای بنام لیشمانیا است که درون سلول های بیگانه خوار ( ماکروفاژها ) پوست تکثیر می یابد. این تکه یاخته در پوست انسان ، سگ و جوندگان آلوده بصورت کروی یا بیضوی و بدون تاژک است . پس از خون خواری پشه خاکی از زخم های سالک این انگل به شکل دراز و کشیده و تاژک دار در روده پشه خاکی تکثیر یافته و پس از خون خواری مجدد پشه خاکی ، به پوست فرد سالم راه می یابد و دوباره به شکل کروی یا بیضوی تبدیل می شود.
ناقل سالک :
ناقل سالک (لیشمانیا ) پشه خاکی از جنس فلبوتوموس است. پشه خاکی در اندازه دو تا سه میلی متری ، موقع نشستن ، بال های خود را به شکل عدد ۷ نگه می دارد و بصورت جهشی پرواز می کند. پشه خاکی ها از سطح پوست خون خواری می کنند. در زمان خون خواری از زخم سالک انگل را می خورند و پس از یک هفته از طریق نیش ، و خون خواری ، آن را به فرد سالم انتقال می دهند.
مخزن سالک :
درشکل مرطوب ( نوع روستایی ) برخی جوندگان وحشی مانند موش های صحرایی و در شکل خشک (نوع شهری ) انسان ، سگ و گاهی شغال و روباه نقش مخزن را ایفا می کنند.
محل زندگی پشه خاکی :
پشه خاکی فقط هنگام غروب و ساعت های اولیه شب ، خون خواری و تغذیه می کند. این حشره در طول روز در پناهگاههای گرم ، تاریک و مرطوب ، نظیر شکافهای عمیق دیوارها ، اماکن متروکه و مخروبه ، اسطبل ها ، اطراف توده های زباله و کودهای حیوانی ، لانه جوندگان ، کنده درختان ، حاشیه جویبارها ، پشت لوازم ثابت منزل ( مانند کمد و قاب عکس ) استراحت و تخم ریزی می کند.
روش های پیش گیری از سالک :
۱. رعایت بهداشت محیط :
گرد آوری و دفع بهداشتی و مستمر زباله با استفاده از سطل دردار :
گرد آوری فضولات حیوانی و جلوگیری از انباشته شدن آنها .
۲. بهسازی محیط :
ترمیم شکاف ها و حفره های موجود در دیوارها و سایر قسمت های مناطق مسکونی انسان و دام :
تخریب و تسطیح اماکن مخروبه .
۳ . دوری از محل زندگی پشه خاکی و مناطق آلوده به سالک ، به ویژه هنگام غروب و اوایل شب .
۴ . محافظت بدن در برابر نیش زدن پشه خاکی :
پوشاندن قسمت های باز بدن :
نصب توری فلزی با منافذ ریز به در و پنجره ها :
استفاده از پمادها و مواد دورکننده حشرات به هنگام کار و خواب :
محافظت از زخم سالک و پوشاندن آن با گاز استریل .
مبارزه با جوندگان و سگ های ولگرد.
با اقدام های حفاظتی نظیر نصب توری ظریف به در و پنجره ها ، و خوابیدن در پشه بند ، از ابتلا به سالک پیش گیری کنیم. با دفع صحیح و بموقع زباله و جلوگیری از انباشته شدن آن از ابتلا به سالک پیش گیری کنیم .